پسته کوهی (بنه)؛ گنجینهای از خواص درمانی و تغذیهای
پسته کوهی که در مناطق مختلف ایران با نام‌های بنه یا کُلخُنگ شناخته می‌شود، یکی از میوه‌های مغذی و ارزشمند طبیعت است. این دانه‌ی کوچک، طبعی گرم و خشک دارد و سرشار از مواد مغذی، ویتامین‌ها و ترکیبات مفیدی است که از دیرباز در طب سنتی ایرانی مورد توجه بوده‌اند.
پسته کوهی چیست؟
درخت بنه با نام علمی Pistacia Atlantica یکی از گونه‌های مقاوم و بومی ایران محسوب می‌شود که در ارتفاعات رشته‌کوه زاگرس و برخی دیگر از مناطق کوهستانی کشور رشد می‌کند. این درخت علاوه بر نقش مهمی که در حفظ پوشش گیاهی و اکوسیستم دارد، میوه‌ای تولید می‌کند که به‌صورت خوراکی مصرف شده و دارای خواص درمانی و تغذیهای بی‌نظیری است.
ویژگی‌های درخت بنه
درخت بنه از جمله گونه‌های دیرزیست است که عمر طولانی دارد. نمونه‌هایی از کهنسال‌ترین درختان بنه ایران در مناطق مختلف کشور، ازجمله خراسان جنوبی، فارس، چهارمحال و بختیاری و بوشهر یافت می‌شوند. میوه این درخت در دو نوع پوسته ضخیم و پوسته نازک وجود دارد. نوع پوسته ضخیم برای روغن‌گیری و مصارف خوراکی استفاده می‌شود، درحالی‌که نوع پوسته نازک و شکننده در آجیل‌ها به کار می‌رود و به آن "بنه شک" یا "بنشک" می‌گویند.
خواص شگفت‌انگیز پسته کوهی
1. منبعی غنی از مواد مغذی و ویتامین‌ها
بنه سرشار از ویتامین‌های A، E، D و گروه B است و به دلیل وجود ترکیبات مفیدی مانند اسیدهای چرب غیراشباع، فیتواسترول‌ها و کاروتنوئیدها، یکی از ارزشمندترین دانه‌های خوراکی به‌شمار می‌رود.
2. تقویت سیستم ایمنی بدن
اولئیک‌اسید موجود در این دانه، به تولید گلبول‌های سفید کمک کرده و بدن را در برابر عفونت‌ها و بیماری‌های خودایمنی مقاوم می‌کند.
3. کاهش کلسترول و بهبود سلامت قلب
روغن بنه به دلیل ترکیبات چربی سالمی که دارد، باعث افزایش کلسترول خوب (HDL) و کاهش کلسترول بد (LDL) می‌شود. این ویژگی، خطر بیماری‌های قلبی-عروقی و گرفتگی عروق را کاهش می‌دهد.
4. خاصیت آنتی‌اکسیدانی قوی و تنظیم قند خون
تحقیقات نشان داده است که ترکیبات موجود در بنه، خاصیت آنتی‌اکسیدانی بالایی دارند که به محافظت از سلول‌ها در برابر رادیکال‌های آزاد کمک کرده و از بروز بیماری‌هایی مانند دیابت و سرطان جلوگیری می‌کنند. همچنین، مصرف منظم آن می‌تواند به کنترل قند خون در بیماران دیابتی کمک کند.
5. تسکین دردهای مفصلی و بیماری‌های التهابی
یکی از کاربردهای سنتی روغن بنه، کاهش دردهای عضلانی و مفصلی است. این روغن با خاصیت ضدالتهابی خود، به درمان روماتیسم، آرتروز و مشکلات اسکلتی کمک می‌کند.
6. تقویت و رشد مو
اگر دچار ریزش مو هستید، ماساژ روغن بنه روی پوست سر می‌تواند باعث تقویت فولیکول‌های مو و افزایش رشد مجدد موهای آسیب‌دیده شود. این روغن همچنین شوره سر را کاهش داده و موها را نرم و درخشان می‌کند.
7. درمان آکنه و لک‌های پوستی
روغن بنه به دلیل خاصیت ترمیم‌کنندگی و ضدباکتریایی خود، به بهبود لک‌های پوستی، جای جوش و زخم‌های سطحی کمک می‌کند. در طب سنتی، مالیدن این روغن روی ماه‌گرفتگی به مدت چند ماه، به روشن شدن پوست کمک می‌کند.
8. کمک به درمان زخم پای دیابتی
پژوهش‌ها نشان داده است که عصاره بنه، با داشتن خاصیت ضدباکتریایی قوی، به جلوگیری از عفونت زخم‌های دیابتی و تسریع روند ترمیم بافتی کمک می‌کند.
9. رفع کم‌خونی و فقر آهن
بنه یکی از منابع غنی از آهن و سایر مواد معدنی مفید است و می‌تواند در جلوگیری و درمان کم‌خونی مؤثر باشد.
10. کمک به سلامت دستگاه گوارش
مصرف بنه و صمغ آن (سقز) به تقویت دستگاه گوارش، بهبود هضم غذا، رفع انگل‌های معده و درمان یبوست کمک می‌کند.
کاربردهای پسته کوهی در صنایع مختلف
1. استفاده در طب سنتی و داروسازی
علاوه بر مصرف خوراکی، از صمغ (سقز) درخت بنه برای تهیه آدامس‌های طبیعی، خمیردندان‌های گیاهی و ترکیبات ضدعفونی‌کننده استفاده می‌شود.
2. استفاده در آشپزی و غذاهای محلی
در بسیاری از مناطق زاگرس‌نشین، از بنه برای تهیه غذاهایی مانند آب بنه (قاتوق بنه)، ترشی بنه، مربای بنه و نان‌های محلی استفاده می‌شود.
3. استفاده در صنعت چوب و ساختمان
چوب این درخت در ساخت سقف‌های سنتی، لوازم چوبی و صنایع دستی کاربرد دارد.
طرز تهیه غذای سنتی قاتوق بنه (آب بنه)
یکی از غذاهای محلی محبوب در استان‌های فارس، کرمان و خراسان جنوبی، آب بنه یا قاتوق بنه است.
مواد لازم:
- 300 گرم بنه رسیده
- 1 عدد پیاز
- نمک، زردچوبه و نعناع خشک (اختیاری)
- 2 تا 3 لیوان آب جوش
- نان سنگک، سبزی تازه و آب‌لیمو برای سرو
طرز تهیه:
1. ابتدا بنه‌ها را با هاون بکوبید تا کاملاً خرد و نرم شوند.
2. به آن چند قاشق آب جوش اضافه کرده و کاملاً ورز دهید تا روغن بنه خارج شود.
3. مخلوط را از صافی عبور دهید تا پوست‌های سخت جدا شود.
4. در یک قابلمه، پیاز را سرخ کرده و زردچوبه و نعناع خشک را اضافه کنید.
5. مخلوط آب بنه را اضافه کرده و اجازه دهید کمی گرم شود (نباید بجوشد).
6. با نان سنگک و چاشنی‌های دلخواه سرو کنید.
این غذا یک وعده سالم، مقوی و مناسب برای گیاه‌خواران محسوب می‌شود.
چطور بنه تازه تهیه کنیم؟
بنه رسیده از اواخر تابستان تا پاییز در بازارهای محلی و عطاری‌ها یافت می‌شود. اگر به دنبال بنه نارس برای تهیه ترشی هستید، بهترین زمان اردیبهشت تا خرداد است.
پسته کوهی؛ هدیه‌ای از طبیعت با خواصی شگفت‌انگیز! ????